Konferencja “Tadeusz Kantor. Marioneta”
12 luty 2016, godz. 11:30- 16:30
Konferencja jest częścią programu towarzyszącego wystawie Cholernie spadam!
Wstęp wolny.
Program konferencji:
11:30-12:30
Dr Dominika Łarionow, Antropomorficzna przedmiotowość manekinów Tadeusza Kantora z rodu Stanisława Wyspiańskiego
Kiedy 16 marca 1901 roku na scenę Teatru Miejskiego w Krakowie wszedł Chochoł w trakcie prapremiery Wesela Stanisława Wyspiańskiego, dokonała się najważniejsza zmiana w teatrze polskim XX wieku. Młodopolski autor wprowadził do gry nie lalkę, nie kukłę, nie pałubę tylko kawałek słomy. Jednocześnie zderzając ową dziwną postać z żywym planem aktorskim, pełnym wyrazistych dobrze nakreślonych bohaterów. Chochoł miał nie tylko tekst do wypowiedzenia, ale również dzięki jego magii została uruchomiana cała sfera fantasmagoryczna utworu. Zatem autor jemu nadał szczególny, poza-codzienny status. Był to ożywiony przedmiot, który poruszał się na scenie, a nade wszystko kierował całym ciągiem wydarzeń dramatycznych. Stał się postacią kluczem do rozwikłania całego sedna utworu.
Tadeusz Kantor fascynował się Stanisławem Wyspiańskim na początku swojej drogi twórczej. Manifest Teatru Śmierci, który jest jednym z ważniejszych tekstów w teatrze polskim XX wieku, stał się też kluczową wypowiedzią artysty o tożsamości manekinów wprowadzonych do przestrzeni widowisk Cricot 2. Można go analizować jako wielką polemikę z ideami Edwarda Gordona Craiga. Jednakże pomysły Anglika na wprowadzenie nadmarionety w przestrzeni teatralną, miały swojego prekursora w osobie polskiego dramaturga młodopolskiego.
Dla twórczości Kantora owa przedmiotowość manekinów ma status odrębny. To nie są do końca lalki, nie są też do końca martwe, zarazem nie do końca są żywe. Są szczególne i poza-codzienne. Referat będzie prezentował tożsamość manekinów Cricot 2 wywiedzioną z owej przedmiotowości młodopolskiej. Wydaje się bowiem, że pomimo wskazań artysty na działania Craiga, to jednak morfologicznie jego gesty bliższe były Wyspiańskiemu.
Dr Dominika Łarionow – pracuje jako adiunkt w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego, jest również kierownikiem Zakładu Teatru przy Polskim Instytucie Studiów nad Sztuką Świata. W latach 2007-2013 była przewodniczącą Scenography Working Group International Federation for Theater Research (FIRT/IFTR). Jest autorką książek: Przestrzenie obrazów Leszka Mądzika, (2008) oraz „Wystarczy tylko otworzyć drzwi…” Przedmioty w twórczości Tadeusza Kantora (2015). Była również współredaktorem tomu Przestrzeń w dramacie, teatrze i sztukach plastycznych (2006).
12:30 – 12:45 przerwa
Fotografia z wystawy Tadeusz Kantor. “Cholernie spadam!”, Cricoteka, 2015-2016, fot. Zbigniew Prokop, Krzysztof Kućma – Creator s.c.
12:45 – 13:45
Dr Karolina Czerska, „Niewczesne wesele” – panny młode w teatrze Tadeusza Kantora
Analizując różne wersje postaci panny młodej w wybranych spektaklach Tadeusza Kantora, chcę zastanowić się nad tym, w jaki sposób dokonała się ewolucja tego ważnego w jego twórczości motywu. Interesować mnie będzie jednocześnie zmieniający się wraz z kolejnymi realizacjami teatralnymi status Kantorowskiego manekina, nazywanego nieraz przez samego artystę „lalką” czy „figurą woskową”, który mógł funkcjonować jako „towarzysz” aktora, jego swoiste przedłużenie (podobnie do bio-obiektu), dopełniający go sobowtór czy model aktorskiej gry. Istotne w tym kontekście będą odwołania do symbolizmu Błoka i Maeterlincka oraz usytuowanie postaci między życiem (aktor) a śmiercią (manekin i jego warianty), a także sceniczne konsekwencje takiej graniczności.
Dr Karolina Czerska – romanistka, absolwentka studiów doktoranckich na Wydziale Polonistyki UJ, tłumaczka z języka francuskiego, jej główne zainteresowania badawcze dotyczą biografii i twórczości Tadeusza Kantora, Józefa Jaremy i Paula Willemsa. Obecnie przygotowuje do druku książkę „Tadeusz Kantor i Maurice Maeterlinck: wspólnota i odrębność dramaturgii istnienia”.
13:45 – 14:00 przerwa
14:00 – 15:00
Dr hab. Tadeusz Kornaś, Manekin i krzyż
Temat mojego wystąpienia mógłby brzmieć bardziej dosadnie: „Manekin na krzyżu”. Odpowiadałoby to dokładnie sytuacji którą chcę opisać, lecz równocześnie byłoby jednak ostentacyjną i chyba nie do końca sprawiedliwą interpretacją dzieła Tadeusza Kantora. Dlatego wybrałem tytuł bardziej neutralny: „Manekin i krzyż”. W spektaklu Wielopole, Wielopole Tadeusz Kantor wykorzystuje bowiem takie radykalne zestawienie. Jego teksty teoretyczne dotyczące manekinów wyjaśniają bardzo kategorycznie charakter i cel użycia tego typu postaci. Lecz w połączeniu z krzyżem, ośmielę się twierdzić, znaczenia te komplikują się w sposób zasadniczy. Odwołanie Kantora do sztuki sakralnej jest bowiem oczywiste i celowe. Co? Kto? więc wisi na krzyżu?
Odczytanie inscenizacji Wielopola, Wielopola komplikuje jeszcze wykorzystanie przez reżysera elementów ceremonii liturgicznych – na przykład powidok drogi krzyżowej czy może widowiska pasyjnego.
Wszystkie te tropy są dyskretne i nieoczywiste, a równocześnie wręcz nachalnie obecne w materii przedstawienia.
Dr hab. Tadeusz Kornaś – Interesuje się przede wszystkim teatrem polskim i powszechnym XX i XXI wieku. Teatr polski tego okresu bada w szerszym kontekście historii i przemian społecznych. Specyficzne miejsce w obszarze zainteresowań teatrem polskim zajmuje teatr „inny” – sytuujący się na peryferiach głównego obiegu artystycznego. Tych zagadnień dotyczyły jego książki: Włodzimierz Staniewski i Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice” (Homini 2004) oraz Between Anthropology and Politics. Two Strands of Polish Alternative Theatre (Instytut Teatralny 2007). W 2009 roku ukazała się jego książka Aniołom i światu widowisko (Wydawnictwo Homini), w której pomieszczone zostały wybrane rozmowy i teksty o teatrze, napisane w okresie kilkunastu lat. Odrębnym kręgiem zainteresowań jest teatr średniowieczny, ze szczególnym uwzględnieniem dramatu liturgicznego. Temat ten ewokuje kolejne zagadnienia badawcze, dotyczące zagadnień dramatu i teatru religijnego. Książka Schola Teatru Węgajty. Dramat liturgiczny (Homini-Tyniec 2012) poświęcona jest współczesnym rekonstrukcjom średniowiecznych, wydawałoby się martwych już, gatunków teatralnych, ale także rozważa zagadnienia dotyczące pogranicza liturgii i teatru. Obecnie pracuje nad książką Liturgiczne uzurpacje teatru.
15:00 – 15:15 przerwa
Fotografia z wystawy Tadeusz Kantor. “Cholernie spadam!”, Cricoteka, 2015-2016, fot. Zbigniew Prokop, Krzysztof Kućma – Creator s.c.
15:15 – 16:00
Dyskusja, prowadzenie dr Dominika Łarionow
Po konferencji zapraszamy na:
Krakowska promocja numeru „Kontekstów” poświęconego Tadeuszowi Kantorowi
12 luty 2016, godz. 17:00- 18.30
„Konteksty. Antropologia kultury – Etnografia – Sztuka”, nr 1-2, 2015
Numer ten w całości poświęcony jest twórczości Tadeusza Kantora. Spotkanie koncentrujące się wokół tego wyjątkowego numeru magazynu poprowadzą: prof. dr hab. Zbigniew Benedyktowicz, Małgorzata Dziewulska, Dawid Mlekicki oraz autorzy tekstów.
